Dekonstrukcja versus interpretacja
W latach 60. XX w. Jacques Derrida zaproponował nowe podejście do tekstu zwane dekonstrukcją. U jego podstaw leżała krytyka tradycyjnej koncepcji interpretacji tekstu: nakierowanej na scalenie i wyrażenie jego sensu, którą Derrida nazywa praktyką „teleologiczną i totalizującą dialektyką” bądź lekturą „transcendentną” [1]. Lektura taka skupia się na tym, co poza tekstem – na jego punkcie odniesienia, znaczeniu, zgodnie z założeniem, że język i forma są tylko reprezentującym je środkiem. Zdaniem Derridy takiemu odczytaniu umyka sam tekst, który skonstruowany jest nie tylko przez to, co poza nim, ale przede wszystkim przez język i formę. Ponadto tradycyjnej lekturze nieodłącznie towarzyszy przekonanie o „bezwarunkowym istnieniu bezpośredniego przedmiotu odniesienia” [2], co wcale nie jest oczywiste. Literatura „nie jest działaniem, które opiera się na schemacie wypełnionego wnętrza, które umożliwia moment wyrażenia, ekspresji” [3], bowiem to, co tekst „wyraża” jest także tekstem, który poddaje się dalszej lekturze i implikuje nieskończoność procesu odczytywania sensu [4]. Utopią jest też jakakolwiek próba scalenia sensu, bo nieodłączną cechą tekstu jest rozproszenie sensu i intertekstualność: każdy tekst odsyła do niekończącego się szeregu innych tekstów.

Derridiańska definicja dekonstrukcji jest nieco hermetyczna, podobnie jak wszystkie teksty pisane przez francuskiego poststrukturalistę. Nie był on zwolennikiem typowego dyskursu naukowego, wybierał raczej język literacki. Idea dekonstrukcji wywarła jednak ogromny wpływ na teorię kultury i zaczęła żyć swoim życiem także poza filozofią i literaturoznawstwem zgodnie z założeniem, że tekstem, który można poddać dekonstrukcji, jest każda kulturowa forma. Znaczenie pojęcia nieco się jednak zmieniło.

Dekonstrukcja tekstu kulturowego
W takich obszarach kultury jak sztuka, architektura lub moda praktyki dekonstrukcji pełnią często rolę subwersyjną lub demaskującą. Zgodnie z Derridą zakłada się, że sens tekstu jest rozproszony a tradycyjna interpretacja, która stara się go scalić, coś pomija. Ujawnienie tego, co ukryte, możliwe jest jednak dzięki zabiegowi dekompozycji kodów. Manfred Frank przeciwstawia tak rozumianą dekonstrukcję destrukcji. Podczas gdy destrukcja oznacza zniszczenie, redukcję, sprowadzenie do podstaw, dekonstrukcja to rozbiórka murów, na których została wzniesiona pewna tradycja, odsłonięcie ich i zbudowanie na nich czegoś nowego, w bardziej dobitnej formie.

Do architektury dekonstrukcja weszła głównie za sprawą współpracy Jacquesa Derridy z Peterem Eisenmanem, między innymi w pracy na konkurs na Parc de la Villette. Obok Eisenmana wymienia się też zazwyczaj Daniela Libeskinda. Twórcy ci mówili wprost, że architektura jest rodzajem języka i poddaje się lingwistycznym analizom. Na gruncie formalnym proponowali zabawę formą i nietypowe rozwiązania przy zastosowaniu takich środków, jak przemieszczenie i deformacja. Idea przemieszczenia ma ścisły związek z teorią Derridy. Głosił on, że każdy tekst zawiera w istocie dwa teksty: jeden poddający się klasycznej interpretacji oraz drugi, przesunięty względem niego. Właśnie owo przesunięcie pełni rolę demaskującą i szczególnie interesuje Derridę oraz jego spadkobierców [5].

Zabieg przesunięcia i deformacji znajdziemy także u przedstawicieli dekonstrukcji w modzie. Dzięki jej zastosowaniu twórcy poddają krytyce kulturowe wizje kobiecości i męskości, kanony piękna a także dokonują autokrytyki odsłaniając absurdy branży modowej. Do najsłynniejszych przedstawicieli tego nurtu należą japońscy projektanci tacy jak Yohji Yamamoto i Rei Kawakubo (założycielka marki Comme des Garçons), Vivienne Westwood i Martin Margiela. Jako przykład może posłużyć kolekcja Body Meets Dress—Dress Meets Body des Garçons, w której Kawakubo w wykrzywiony sposób nawiązała do praktyki podkreślania za pomocą konstrukcji odzieży seksualnych atrybutów kobiecego ciała. Stosując zabieg przesunięcia, Kawakubo w sposób dobitny zwróciła uwagę na mechanizm seksualnego uprzedmiotowienia kobiet.

Rysunek 1: Projekty Rei Kawakubo z kolekcji Body Meets Dress—Dress Meets Body S/S 1997. Wystawa Rei Kawakubo&Comme des Garcons, MET 2017. Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Comme_des_Garcons_at_the_Met_(62467).jpg